Anadolu Türkleri ve Sâfevîler (7)
Profesör Doktor Faruk Sümer, “Sâfevî Devleti’nin kuruluşu ve gelişmesinde Anadolu Türkleri’nin rolü” adlı eserinde Anadolulu Türkler hakkında şu bilgileri sıralıyor:
BÜYÜK OYMAKLAR
RUMLU- Başlıca Sivas, Tokat bölgesi halkından meydana gelir. Sivas’ın Koyulhisar (Koylahisar) ve Şebin Karahisar kazaları ile yine bu ile bağlı yöreler ve Tokat-Amasya bölgesi köylülerinden oluşur. İleri gelenlerinin bir kısmı “halife” unvanı taşırlar.
USTACALU- Bu boy aslında başlıca Sivas-Amasya-Tokat bölgesinde yaşayan ve bazı oymakları Kırşehir’e kadar yayılan “UluYörük” adlı büyük topluluk mensuplarıdır. 1532’den 1576’ya kadar bu oymaktan “beğ”, “sultan” ve “han” unvanlarını taşıyan otuzdan fazla “emir” görülür.
TEKELU- Teke denilen Antalya Bölgesi Türkleri’ndendir. Aralarında Hamid ili (İsparta-Burdur Bölgesi) ve Menteşe ili (Başlıca Muğla) halkından kimseler de vardır. Kaynaklar, Güney ve Batı Anadolu’dan giden bu Türklerin, Anadolu’nun diğer yörelerinden giden Türklere göre daha etkin, daha iyi savaşçı ve daha hırslı ve daha kuvvetli şahsiyet olduğunun altını çizer.
ŞAMLU- Şamlular, yazın Sivas’ın güneyi Uzun Yayla’da, Kışın Haleb-Ayntab(Gaziantep) arasında yaşayan ve Osmanlı Devrinde “Halep Türkmenleri” denilen oymakların genel adıdır. Bu yaygın isim Anadolu’da Sâfevîler’den çok önce de kullanılıyordu.
ZÛ’L-KADR (DULKADIR)- Bu boy, Sâfevî kaynaklarında seksen bin ev olduğu söylenen Maraş ve Boz Ok (Yozgat) Bölgesindeki Dulkadr elinin, daha çok Boz Ok’da yaşayan oymaklarından bazılarının kollarından meydana gelir. Şah İsmail’in babası Haydar’ın en yakın müridlerinden Dede Abdal Beğ, bu oluşumdandır.
KAÇAR (KACAR)- 15 nci yüzyıl sonlarına doğru Bozok (Yozgat) Bölgesinden Kuzey Azerbeycan’a göçerek Gence yöresinde yurt tuttular. Akça (Ağca) Koyunlu, Akçalu(Ağcalu) ve Şam Bayatı Türkmen obalarından oluşur.
AFŞAR(AVŞAR)- Malatya yöresi ve Doğu Anadolu’da yerleşiktiler. Osmanlı Devleti ile Anadolu Türklüğü arasındaki büyük mücadele yüzünden 16 ncı yüzyıl başlarında İran’a göçerek Urumiye’den Herat’a kadar olan geniş bir bölgeye yerleştiler. SâfevÎ Devleti Kurucusu Şah İsmail bunları Horasan sınırını korumakla görevlendirdi. 1736’da Nadir Şah, bu Boylar ile Sâfevî Devletini ele geçirerek “Afşar Hanedanını” kurdu.
TÜRKMEN- Sâfevî Devri Tarihinde Türkmen”in özel bir manası vardır. “Türkmen”, Ak-Koyunlu elinin bihassa iki büyük oymağı olan “Musullu” ve “Pürnek” oymaklarının adıdır. Bu da Ak-Koyunlular’ın Türkmen olmalarından ileri geliyor. Fakat adı geçen oymaklara bu ismin verilmesini isabetsiz bulmak ve bunu yanlış bir tabir olarak karşılamak yerindedir. Çünkü diğer oymaklar da Türkmen menşelidir.
KÜÇÜK OYMAKLAR
VARSAK- Tarsus Bölgesindeki Türkmen Obalarını ifade eden bir addır. Varsakların bir kısmı Sâfevîlerin siyasi faaliyetine katılmışlar ve devletin kuruluşunda rol oynamışlardır. Kanuni devrinde de Tarsus ve Adana Bölgesinden birçok Varsak Obalarının, Kızılbaşlılığı kabul ederek İran’a gittikleri, Osmanlı “Tahrir Defterinde” kırmızı mürekkep ile kaydedilmiştir. Varsakların kendilerine has şiir ve türküleri vardı ki, buna “varsağı” denmektedir. Varsağılar, Sâfevî Sarayında ve Beyler arasında zevkle dinlenirdi.
ÇEPNİ- 24 Oğuz boyundan biri olduğu malûmdur. Çepniler, Anadolu’nun fetih ve iskânında çok önemli roller oynamış boylardan biridir. Çepnilerden kalabalık bir bölümün eskiden beri Şî’î veya buna eğilimli olduğu görülüyor.16 ncı yüzyılda onlardan bir bölüğü Haleb Türkmenleri, önemli bir kısmı da Sivas, Tokat ve Amasya Bölgesindeki Ulu Yörükleri arasında yaşadığı gibi, çok kalabalık bir kısmı Trabzon, Bayburt, Gümüşhane, Giresun ve Canik(Ordu ve Samsun) yöresi ahalileriydi. Sâfevî hizmetindeki Çepnililer de bu topluluk ve bölgelerden idiler. (DEVAM EDECEK)